YOUTUBE και πνευματικά δικαιώματα: Τι «ανεβαίνει» νομίμως;

To YouTube είναι ένας δημοφιλής διαδικτυακός τόπος, ο οποίος επιτρέπει αποθήκευση, αναζήτηση και αναπαραγωγή ψηφιακών ταινιών. Σύμφωνα με τα καταχωρημένα στην ιστοσελίδα στατιστικά στοιχεία, κάθε μήνα επισκέπτονται το YouTube περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο χρήστες και κάθε μήνα προβάλλονται πάνω από 6 δισεκατομμύρια ώρες βίντεο, αριθμός που αντιστοιχεί σχεδόν σε μία ώρα για κάθε κάτοικο της Γης(!!).

Αν αναλογιστεί κανείς επίσης ότι κάθε λεπτό ανεβαίνουν 100 ώρες βίντεο στο YouTube, ενώ χιλιάδες διαφημιζόμενοι το χρησιμοποιούν για την αύξηση των εσόδων τους, αντιλαμβάνεται τόσο τη κλίμακα ανάπτυξής του και τον παγκοσμιοποιημένο χαρακτήρα του όσο και το πόσο δυσχερής είναι η συμμόρφωση όλων αυτών των χρηστών με το κανονιστικό πλαίσιο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και δικαιωμάτων των εκάστοτε δημιουργών. Εξάλλου, δεν είναι λίγα τα παραδείγματα αποκλεισμού των χρηστών από τη δημοφιλή πλατφόρμα εξαιτίας μη επαρκούς αδειοδότησης για τα τραγούδια και τα βίντεο που μεταφορτώνουν.

Φυσικά, σχεδόν κανείς δεν διαβάζει εκ των προτέρων τους όρους που αναρτά η ιστοσελίδα σχετικά με την ορθή χρήση και την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και οι περισσότεροι από τους χρήστες αρκούνται (κυρίως λόγω άγνοιας για τις συνέπειες του εν λόγω εγχειρήματος) σε απλές διατυπώσεις σχετικά με το copyright, που σε καμία περίπτωση δεν τους καλύπτουν νομικά σε περίπτωση που κάποιος από τους δημιουργούς των έργων στραφεί εναντίον τους για παράνομη προβολή του έργου.

H Εταιρεία Youtube (θυγατρική της Google), εδρεύει στην Καλιφόρνια, οπότε και η λειτουργία της διέπεται από το δίκαιο των ΗΠΑ και συγκεκριμένα από την Copyright Act του 1976 (μεταξύ άλλων) που καθορίζει τα δικαιώματα των δημιουργών πρωτοτύπων έργων πνευματικής ιδιοκτησίας (μουσική, ταινίες, βιβλίο κλπ), αντίστοιχα με τον Ελληνικό Νόμο 2121/1993 περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Αρχικά λοιπόν, σύμφωνα με τους Όρους Χρήσης του Youtube (οι οποίοι, εφόσον ο χρήστης εγγράφεται και χρησιμοποιεί την υπηρεσία θεωρούνται νομικά αμφοτέρως δεσμευτική συμφωνία), όταν ο χρήστης αναρτά περιεχόμενο στο YouTube, παραχωρεί στην ιστοσελίδα μία παγκόσμια, μη αποκλειστική, άνευ καταβολής δικαιωμάτων, μεταβιβάσιμη άδεια (με δικαίωμα παραχώρησης άδειας περαιτέρω εκμετάλλευσης) χρήσης, αναπαραγωγής, διανομής, δημιουργίας παράγωγων έργων, έκθεσης και παρουσίασης του εν λόγω περιεχομένου στα πλαίσια της παροχής της υπηρεσίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο χρήστης διατηρεί όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας επί του περιεχομένου. Είναι, ωστόσο, απαραίτητο να παραχωρεί περιορισμένα δικαιώματα χρήσης στο YouTube, προκειμένου να επιτυγχάνεται η ελεύθερη προβολή του υλικού αλλά και να μπορεί ο χρήστης υπό ορισμένες προϋποθέσεις να αποκομίζει χρηματικό όφελος από την προβολή αυτή (διαφημίσεις κλπ).

Φυσικά, μέσα στους Όρους Χρήσης αναφέρεται ρητώς ότι το περιεχόμενο που υποβάλλει ο χρήστης στην υπηρεσία δεν θα περιέχει υλικό, το οποίο αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία τρίτων, ούτε υλικό που υπόκειται σε άλλα δικαιώματα ιδιοκτησίας τρίτων (περιλαμβανομένων των δικαιωμάτων ιδιωτικότητας ή των δικαιωμάτων δημοσιότητας), εκτός εάν προηγουμένως ο χρήστης έχει φροντίσει να λάβει επίσημη άδεια ή έγκριση από τον νόμιμο ιδιοκτήτη ή εάν έχει με κάποιο άλλο τρόπο (πχ creative commons) την άδεια να προβάλλει δημοσίως το περιεχόμενο αυτό.

Για να είναι επομένως κατάλληλο ένα βίντεο, πρέπει να διαθέτει ο χρήστης τα δικαιώματα εμπορικής χρήσης σε παγκόσμιο επίπεδο όλων των στοιχείων του βίντεο. Αυτό σημαίνει ότι έχει ο ίδιος δημιουργήσει όλα τα στοιχεία του βίντεο και ότι δεν έχει πουλήσει αποκλειστικά εμπορικά δικαιώματα χρήσης σε κάποιον άλλο. Εάν το βίντεό περιέχει περιεχόμενο που έχει δημιουργήσει κάποιος άλλος, πρέπει να εξασφαλιστεί γραπτή άδεια για τη χρήση και την αποκόμιση εσόδων από αυτό. Αυτά τα στοιχεία περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, λογότυπα, μικρογραφίες, μουσική εισαγωγής/τέλους/παρασκηνίου, περιβάλλοντα χρήσης λογισμικού και βιντεοπαιχνίδια.

Χρησιμοποιώντας αυτόν τον όρο το Youtube (ή ακριβέστερα η Εταιρεία), αποκλείει κάθε ευθύνη της για προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων και ρίχνει όλο το βάρος προστασίας του δημιουργού στους εκάστοτε χρήστες, εφόσον ρητά προβλέπεται ότι η εταιρεία δεν ελέγχει εκ των προτέρων αν το υλικό που αναρτάται έχει περιεχόμενο που προσβάλλει δικαιώματα δημιουργού, αλλά εκ των υστέρων ενδεχομένως να δεχθεί παράπονα και αναφορές (μέσω της εφαρμογής «παρακολούθησης» των αναρτήσεων ) από τους δημιουργούς και να αποσύρει το επίμαχο υλικό. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι σε πολλές δικαστικές διαμάχες που αφορούσαν προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων, η YouTube υποστηρίζει ότι είναι απλά μια πλατφόρμα στην οποία οι χρήστες αναρτούν βίντεο και δεν φέρει καμία ευθύνη για το περιεχόμενο του οπτικού υλικού (άποψη η οποία έχει πολλάκις αντικρουστεί από τη κρίση των Δικαστηρίων, σημείο το οποίο ξεφεύγει βέβαια από τα πλαίσια του παρόντος).

Ακολουθούν ορισμένα απτά παραδείγματα της νόμιμης και παράνομης ανάρτησης υλικού στην πλατφόρμα (φυσικά αφορούν μόνο την πτυχή της πνευματικής ιδιοκτησίας και όχι άλλες τυχόν προεκτάσεις όπως δυσφημιστικό περιεχόμενο ή προσβολή προσωπικότητας που επισύρουν ευθύνες κάτω από άλλο νομικό πλαίσιο). Να προσθέσουμε επίσης ότι όταν η ανάρτηση καλύπτεται από όλες τις ως άνω προϋποθέσεις νομιμότητας ο χρήστης μπορεί να κάνει και εμπορική χρήση αυτού, δηλαδή να αποκομίσει κέρδος.
Φράσεις όπως "Όλα τα δικαιώματα ανήκουν στο δημιουργό" και "Δεν είμαι ο κάτοχος" δεν σημαίνουν αυτόματα το υλικό χρησιμοποιείται ορθά, ούτε και ότι ο χρήστης έχει την άδεια του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων.
Νομίμως αναρτάται χωρίς προηγούμενη άδεια βίντεο στο οποίο εμφανίζεται ο ίδιος ο χρήστης και το κατοικίδιό του χωρίς μουσική υπόκρουση.
Νομίμως αναρτάται βίντεο που περιέχει μουσική χωρίς υποχρέωση καταβολής δικαιωμάτων εκμετάλλευσης και ο χρήστης μπορεί να αποδείξει τα δικαιώματα εμπορικής χρήσης χρησιμοποιώντας τους άμεσους συνδέσμους για το τραγούδι και την ισχύουσα άδεια χρήσης.
Παρανόμως αναρτάται βίντεο στο οποίο ο χρήστης τραγουδάει στίχους τραγουδιού που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και υπάρχει ήχος που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα στο βάθος, όπως κομμάτια με όργανα ή κομμάτια καραόκε.
Παρανόμως αναρτάται βίντεο που καλύπτεται μεν από άδεια αλλά ο χρήστης δεν αναφέρει τις πηγές ή τα δικαιώματα όπως απαιτεί μια άδεια.
Αναφορικά με τις δημοφιλείς «λίστες» στο youtube, ήτοι τις αυτοσχέδιες συνθέσεις τραγουδιών των χρηστών που παρουσιάζουν για παράδειγμα τα «δημοφιλέστερα του μήνα». Εν πρώτοις, η παρουσίαση μίας σειράς τραγουδιών σε ένα βίντεο, δεν είναι πρωτότυπο έργο και ο χρήστης πρέπει να αποκτήσει γραπτή άδεια από όλους τους δημιουργούς των κομματιών που έχει προσθέσει ώστε να καλύπτεται νομικά για την προβολή τους. Παρόλα αυτά, το Youtube, μέσω της εφαρμογής «audio swapping» επιτρέπει στο χρήστη να διαλέξει από μία «μουσική βιβλιοθήκη» ευρείας ποικιλίας ελεύθερα προς χρήση τραγούδια για τα οποία δεν απαιτείται άδεια. Φυσικά στην πράξη, κανένας χρήστης δεν προτιμά την επιλογή αυτή, οπότε και οι περισσότερες «μουσικές συνθέσεις» στην πλατφόρμα χρήζουν προσοχής από πλευράς κατοχύρωσης πνευματικών δικαιωμάτων.

Σοφία Γεωργιάδη